تاریخچه پسته
میوه پسته یکی از محصولاتی است که در آشپزی و به خصوص شیرینی پزی ایرانیان کاربرد فراوانی دارد . حال در این مقاله به بررسی تاریخچه میوه پسته بی نظیر ایرانی می پردازیم . طبق اسناد و مدارک تاریخی کلمه پسته یک واژه ایرانی بسیار کهن است . در رابطه با نام گذاری این محصول روایت جالبی وجود دارد .
از این قرار که اسم میوه پسته برای اولین بار توسط ایرانیان تحت عنوان "پیستک" به کار برده شده است . همچنین معتقدند که نام پسته برگرفته از صدای شکستن آن می باشد . درخت میوه پسته نیز در پارسی قدیم با نام "پیستاکا" و در پارسی پهلوی با نام "پیستاک" شناخته می شده است.
ایرانیان از قدیم الایام خواص خون ساز و حیات بخش و بی نظیر میوه پسته را دریافته بودند . به همین دلیل در متون کهن، پارتها مردانی نیرومند و قوی وصف شده اند . چرا که از کودکی میوه پسته را به عنوان خوراکی نیرو بخش، مقوی و کم حجم همواره همراه داشته اند .
کشت این محصول در ایران قدمت ظولانی دارد . قدیمی ترین اثری که از میوه پسته در جهان به دست آمده ، قطعه چوب نیم سوخته ای است . مربوط به عصر حجر که در حدود هزار سال پیش در اطراف شهرستان فسا (استان فارس) پیدا شده است . این قطعه هم اکنون در موزه پارس نگهداری میشود.
تصور میشود درخت میوه پسته حدود 4ـ3 هزار سال قبل در ناحیه شمال شرقی ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است . برخی پژوهشگران تاریخچه میوه پسته در ایران را مربوط به زمان پارت ها می دانند . وجود جنگلهای وحشی و خودروی پسته ایران در نواحی مستعد پارت (خراسان) که نزدیکترین منطقه به زادگاه طبیعی آن است گواه بر این موضوع می باشد .
از طرفی خاستگاه اولیه محصول پسته به زمان هخامنشیان و نواحى خراسان نسبت داده شده است . اما گسترش آنرا به سایر نواحی ایران ، به پس از اسلام نسبت می دهند . روایات بر این باورند که قم نخستین وقدیمی ترین ناحیه پسته خیز ایران پس از اسلام است . چرا که پیشینه آن به نیمه اول قرن هجری می رسد .
نظرات مختلفی درباره تاریخچه میوه پسته و پیدایش آن وجود دارد . ولی با این حال ، سبزوار و سرخس را از قدیمی ترین مناطق کشت میوه پسته می دانند . اولین نوشته ها درباره پسته دامغان ، سمنان و قزوین به قرن هفتم نسبت داده شده است . همچنین برخی معتقدند که میوه پسته از قزوین به دامغان و سمنان برده شده است .
سابقه پسته کارى در کرمان نیز به قرن 12 نسبت داده شده است . کرمان امروزه به عنوان مهمترین منطقه پسته کاری ایران و جهان محسوب میشود .
در برخی از کتب قدیمی و نوشته ها اثری از میوه پسته را می توان یافت . این اسناد دال بر قدمت و پیشینه زیاد درخت میوه پسته هستند . در ادامه به برخی از این مطالب تاریخی اشاره می کنیم :
مسعودی ، مورخ و جهانگرد قرن چهارم هجری قمری بوده است . او در کتاب "مروج الذهب و معادن الجواهر" درباب چگونگی راه یافتن میوه پسته از بهشت به این کره خاکی این چنین می نویسد : "چون آدم از بهشت بیرون شد، مشتی گندم و سی شاخه از درختان بهشت همراه داشت که از آن ده میوه پوست دار بود؛ بادام، فندق و پسته و… "
محمد ابن جریر طبری ( قرن سوم هجری قمری ) پیدایش میوه پسته را با استقرار حضرت آدم در کره زمین هم زمان دانسته . او در این باره می نویسد : " گویند میوه هایی که خداوند هنگام هبوط به آدم داد سی جور بود : ده نوع میوه پوست دار ، ده نوع میوه هسته دار و ده نوع میوه بی پوست و بی هسته . میوه های پوست دار شامل : گردو ، بادام و پسته و … "
در تورات باب 43 از سفر پیدایش روایت شده که یعقوب علیه السلام هنگام اعزام فرزندانش به دربار حکمران مصر(یوسف ع) توصیه می کند . او می گوید که از محصولات سرزمین خود یعنی فلسطین به عنوان ارمغان برایش ببرند. در زمره این تحف از جمله عسل، کتیرا و پسته اشاره شده است .
«برتولد لوفر» نیز در این باره گفته است: جوانان ایرانی، چگونگی تحمل گرما و سرما و باران، گذشتن از سیلاب ها و خشک نگهداشتن لباس و سلاح، چرانیدن حیوانات، بیدارماندن در شب ها و نگهبانی دادن در فضای باز، سدجوع کردن با میوه های وحشی مانند پسته، بلوط و گلابی را فرا می گیرند .
حکیم طوس فردوسی نیز روایت میکند پادشاه ساسانی در واپسین ایام عهد باستان فرمان می دهد . میوه پسته را همچون خوراکی حیاتی و انرژی بخش در دژهای خراسان انبار کنند تا بتوانند در مقابل هجوم دشمن مقاومت کند . در حمله تاتاران نیز دژنشینان ایرانی در قلعه معروف کالیون خراسان مدت طولانی در محاصره مغولان مقاومت میکنند . این در حالی بوده که خوراک انها تنها میوه پسته و گوشت خشک بوده است .
